CỨT NGỰA
Tên khác: Cứt ngựa, Hoắc hương núi
Tên khoa học: Teucrium viscidum Blume., thuộc loại Hoa môi (Laminaceae).
Mô tả: Cây thảo sống nhiều năm có chồi cao 30-70 cm, có khi hoá gỗ ở gốc, phân nhánh ít hay nhiều. Lá có phiến mỏng hình trứng dài 3-10cm, rộng 1,5-4,5cm, mép khía răng cưa, cuống ngắn. Cụm hoa dạng chùm đơn hay chuỳ cao 5-8cm, ở ngọn và ở nách lá, gồm những vòng 2 hoa; lá bắc hình mũi mác. Hoa có cuống; đài hình ống phủ lông dài; tràng màu hồng có ống ngắn, gần như không thò ra, có lông, phiến chỉ có một môi 5 thuỳ; 4 nhị, 2 trội; vòi dài chẻ đôi. Quả bế tù, hình trái xoan. Ra hoa vào mùa hè (tháng 3-4).
Bộ phận dùng: Toàn cây (Herba Teucrii Viscidi); ở Trung Quốc người ta gọi là Huyết kiến sầu.
Phân bố và thu hái: Cây mọc hoang ở Hà Nội, Nam Hà, Ninh Bình qua Thừa Thiên tới Phú Yên. Thu hái toàn cây, rửa sạch dùng tươi hay phơi khô, bó lại dùng dần.
Tính vị, tác dụng: Vị đắng, cay, tính mát, có tác cầm máu, tiêu phù, giải độc, giảm đau.
Công dụng, chỉ định và phối hợp: Thường dùng trị 1. Nôn ra máu, chảy máu cam, ỉa phân đen; 2. Đau bụng kinh; 3. Chó dại cắn; 4. Đụng giập, ổ tụ máu, vết thương chảy máu, cụm nhọt, rắn cắn, đau thấp khớp. Liều dùng 20-40g, dạng thuốc sắc. Bên ngoài dùng cây tươi giã đắp tại chỗ hay nấu nước rửa.
Bài thuốc:
1. Đòn ngã tổn thương: Cây cứt ngựa, Húng quế, Rau má lông, Nghệ đen, mỗi vị 9g, sắc uống.
2. Khí thũng phổi, nôn ra máu, chảy máu cam: Cây Cứt ngựa tươi 30-60g, đường đỏ 30g, đun sôi uống.
