TRÚC DIỆP SÂM
Tên khoa học: Disporum calcaratum D. Don var. rubriflorum Gagnep.; Họ: Măng tây (Asparagaceae).
Tên khác: Tóc tiên rừng, xe hới, song bào, bạch vị sâm, vạn thọ trúc, thạch trúc căn.
Đặc điểm thực vật (Mô tả):
Cây nhỏ, cao 30 - 60 cm. Thân rễ mảnh. Lá mọc so le, hình bầu dục hoặc hình trứng, gần như không cuống, gốc tròn, đầu nhọn, mép nguyên, 5-7 gân chính hình cung.
Cụm hoa có cuống dài, mọc ở kẽ lá thành tán gồm 5-6 hoa màu đỏ tía sẫm, bao hoa có 6 mảnh rời và bằng nhau, dài 10-12 mm, có cựa ở gốc.
Quả mọng, hình cầu, khi chín màu xanh lơ tím.
Mùa hoa quả : tháng 4 - 7.
Phân bố, sinh thái:
Chi Disporum Salisb. D. Don có 4 - 5 loài ở Việt Nam phân bố chủ yếu ở vùng núi cao, nhất là ở các tỉnh miền núi phía bắc. Trúc diệp sâm là loài của vùng Nam Trung Quốc, Bắc Việt Nam, Miannia và Ấn Độ. Ở Việt Nam, cây chỉ có ở một số vùng núi cao trên 1000 m, thuộc tỉnh Lào Cai, Lai Châu, Sơn La, Hoà Bình, Yên Bái, Cao bằng và Lạng Sơn.
Trúc diệp sâm là loài câv ưa ẩm và đặc biệt ưa bóng. Cây thường mọc dưới tán rừng ẩm, dọc theo các bờ khe suối hay bên các hốc đá. Cây sinh trưởng phát triển tốt trong điều kiện khí hậu ẩm mát của vùng cận nhiệt đới - nhiệt đới núi cao. Đất nơi có trúc diệp sâm mọc thường giàu chất mùn, giữ nước tốt và có pH trung tính. Trúc diệp sâm ra hoa quả đều hàng năm. Cây con tái sinh lừ hạt tốt ở xung quanh gốc cây mẹ; phần thân rễ nằm sát mặt đất cũng có khả năng đẻ nhánh khỏe.
Trúc diệp sâm là cây có vùng phân bố tương đối hạn chế. Do nạn phá rừng đã làm thu hẹp nơi sống, nên cần quan tâm bảo vệ loài cây quý hiếm này.
Bộ phận dùng:Thân rễ, hoa, lá.Rễ thu hái vào mùa hè, thu. Rửa sạch phơi hoặc sấv khô.
Tính vị, công năng:
Thân rễ trúc diệp sâm có vị ngọt, tính bình, có tác dụng dưỡng âm, ích khí, nhuận phế.
Công dụng:
Trúc diệp sâm được dùng làm thuốc bổ, chữa ho do phổi nóng, nóng buốt trong xương, lưng đau tê mỏi, mồ hôi trộm, bạch đới. Ngày 10 - 16g thân rễ tươi thái nhỏ, nấu với thịt ăn, thường phối hợp với hoàng tinh, tế tân với lượng bằng nhau.
Bài thuốc có trúc diệp sâm:
Chữa cơ thể nóng hầm hập, bứt rứt, khó ngủ:
Thân rễ trúc diệp sâm, vỏ quả dưa hấu, hạt đậu ván trắng, lá sen, mỗi vị 12g, sắc uống làm 2 lần trong ngày. Dùng nhiều ngày.
