HÚP LÔNG
Tên khác: Hoa bia, cây (Hoa bia), Hương bia, Hốt bố.
Tên khoa học: Humulus lupulus Linnaeus, Sp. Pl. 2: 1028. 1753.; thuộc họ Gai dầu (Cannabaceae).
Tên đồng nghĩa: Humulus cordifolius Miq.; Humulus lupulus var. cordifolius (Miq.) Maxim. ex Franch. & Sav.; Humulus lupulus var. lupulus; Humulus volubilis Salisb.; Humulus vulgaris Gilib.; Lupulus amarus Gilib.; Lupulus communis Gaertn.; Lupulus humulus Mill.; Lupulus scandens Lam.
Đặc điểm thực vật (Mô tả):
Cây thảo sống hằng năm có thân quấn, cao đến 6m. Lá có phiến dài 4-8cm, hình tim ở gốc và chia sâu thành 3-5 thuỳ, hình trái xoan, nhọn ở đỉnh và có răng ở mép. Cây có hoa khác gốc. Các hoa đực màu vàng lục xếp thành chùm phân nhánh ở nách các lá; các hoa cái tụ họp thành nón 1-2cm, xếp thành chùm ở đầu các nhánh; mỗi nón hình trứng gồm nhiều lá bắc dạng lá, màu vàng lợp lên nhau. Ở nách mỗi lá bắc dính hai hoa cái; về sau mỗi hoa sẽ cho ra một quả bế. Cây ra hoa tháng 5-8, quả 9-10.
Bộ phần dùng:
Cụm hoa cái (nón cái) (Flos Lupuli), thường gọi là Tị tửu hoa, mà lupulin là bụi nhựa (tức là các tuyến tiết tích trữ dưới lớp cutin của các lông tiết bao ngoài các lá bắc); quả.
Phân bố, sinh thái, trồng trọt:
Cây mọc tự nhiênh ở nhiều nước Từ Châu Âu đến Đông Nam Á. Ở Việt Nam cây được nhập trồng ở vùng cao (Sơn La, Lâm Đồng). Trồng bằng cành giâm của năm trước, dài 12-20cm, đâm rễ nhanh. Khi cây trưởng thành, người ta bỏ bớt các gốc đực để tránh việc tạo thành quả.
Thu hái, chế biến:
Để làm thuốc, ta thu hái hoa cái vào cuối mùa hạ, trước khi chín hoàn toàn. Trên các lá bắc có những lông tuyến màu nâu có hoạt tính cao hơn. Phơi khô ở nhiệt độ thấp hơn 60oC. Mùi thơm sẽ tăng lên khi bảo quản và gợi lên mùi của valerian. Nếu dập các nón hoa này, các lông tuyến tách ra, ta lấy được 10-12% lupulin. Đó là một thứ bột màu vàng, dạng hạt, dễ dính với nhau, nhưng không thấm nước. Quan sát dưới kính hiển vi thì đó là những lông tiết dài 150-250 micron, có chân ngắn đa bào và đỉnh là một phần rộng dạng chén gồm một dây tế bào có tầng cuticun giãn ra dần do sự tích luỹ nhựa dầu.
Thành phần hóa học:
Nón cái của Húp lông chứa allantoinase, 3,5% một tanin riêng biệt là acid humulotannic, trimethylamin, các muối kalium, lupulin. Lupulin chứa 1-2% tinh dầu, nhựa, các chất đắng sáp, các base, một alkaloid tinh dầu màu lục hay nâu tuỳ thuộc vào nón hoa tươi hay khô, rất thơm và chứa: 1. Một ether valerianic là valerol khi oxy hoá sẽ cho acid valerianic tạo ra mùi khó chịu của nón hoa khô; 2. Một sesquiterpen là humulen. tương đương với α-caryo- phyllen; 3. Một terpen aliphatic là myrcen. Humulen và myrcen chiếm đến 80-90% tinh dầu.
Trong lupulin có một chất đắng khi bị tác dụng của các acid sẽ tạo ra lupuliretin có liên quan tới nhựa của Húp lông, và acid lupulinic tạo ra vị đắng của nó. Từ nhựa vô định hình, màu nâu có thể xem như chất cơ bản, người ta đã tách được một chất khá xác định, có vị đắng là humulol và một chất khác không đắng là xanthohumol; nhựa còn chứa các acid béo và 3 este.
Các chất đắng, được gọi là các acid đắng, là humulol và các lupulon. Nhựa còn chứa acid lactaric và những lượng nhỏ sáp, alcol cerylic và acid cerotic.
Trong lupulin có các base có N sau đây: adenin, L-asparagin, acid aspartic, betain, cholin, histidin và hypoxanthin, arginin. Còn có một alkaloid bay hơi, tương đương với conicine và nicotine mà người ta gọi là lupuline.
Tính vị, tác dụng:
Húp lông từ lâu được xem như vị thuốc kích thích tiêu hoá, bổ đắng, giúp ăn ngon miệng, làm tan đờm, giảm ho, làm dịu thần kinh, gây ngủ nhẹ. Các nghiên cứu gần đây cho thấy có tính chất gây động dục. Chất lupulin được dùng như thuốc giảm đau và dịu dục, nhưng với liều cao sẽ gây choáng và nôn. Các chất đắng humulon và lupulon có tính chất sát trùng. Đông y xem Húp lông như có vị đắng và thơm, tính bình; có dụng kiện vị, hoá đàm, chỉ khái, an thần.
Công dụng, cách dùng, liều dùng:
Hu blông là các cụm hoa cái đã được dùng từ lâu làm men bia. Người ta cho vào nước và rắc lên lúa Mạch trước khi lên men. Chúng được sử dụng chủ yếu như là một hương liệu và chất ổn định trong bia, chúng có hương vị cay đắng, thơm.
Cây thuốc được sử dụng tương tự như valerian, một thuốc điều trị lo lắng, bồn chồn, mất ngủ. Gối làm từ cây Hu blông là một phương thức dân gian phổ biến cho chứng mất ngủ.
Hu blông có thể dùng độc vị hoặc được kết hợp với các vị thuốc khác như valerian. Người ta đã chứng minh chất dimethylvinyl carbinol trong Hoa bia có tác dụng thư giãn, giảm stress.
Xanthohumol là một trong những thành phần chính Hu blông đã được chứng minh có tác dụng thuốc an thần, hiệu lực Antiinvasive, hoạt động estrogen, các hoạt động sinh học liên quan đến ung thư, hoạt động chống oxy hóa, hiệu lực thuốc dễ tiêu, kháng khuẩn và tác dụng kháng nấm.
Đặc biệt các nghiên cứu mới đây đã chứng minh trong Hu blông có 8-prenylnaringenin là một flavongenin có tác dụng kiểu phytoestrogen. Chất này giúp cân bằng hormon sinh dục nữ, giúp ngăn ngừa và làm thuyên giảm các triệu chứng mãn kinh. Chống lão hóa, làm chậm dấu hiệu tuổi già, tăng đàn hồi cho da, giảm nếp nhăn, vết tàn nhan, vết nám, ngăn ngừa tóc gãy, tóc rụng.
Cây Hu blông được dùng làm thuốc chữa ăn uống không tiêu, ăn không ngon, trướng bụng, mất ngủ, lao phổi, viêm màng phổi, sỏi, tràng nhạc, bạch đới, bệnh ngoài da. Dùng ngoài da trị đau thấp khớp, thống phong, áp xe nguội, ung thư. Người ta dùng 30g nón Húp lông cho vào 1 lít nước đun sôi. Hãm trong 10 phút. Ngày dùng 3 lần, mỗi lần một chén, trước các bữa ăn. Có thể dùng các nón hoa nghiền ra, mỗi lần lấy bằng đầu mũi dao, 1-3 lần trong ngày. Còn dùng dưới dạng cao nước, dạng viên lupulin (0,25g), dạng cồn thuốc hay cao.
Bài thuốc:
1. Chữ chứng tiêu hóa kém, ăn chậm tiêu, ăn không ngon miệng, đau nhức dây thần kinh, khó ngủ, phế quản viêm, thuốc bổ đắng: Mỗi ngày dùng 16 - 30 g nón của hoa, nấu với 1 lít nước uống trong ngày hoặc cho vào phích chế nước sôi uống khi khát hoặc cho vào ấm tích, chế nước sôi như pha trà.
2. Giúp dễ ngủ: Liều dùng uống mỗi lần 0,2-0,5g lupulin. Uống liều cao có thể thấy nhức đàu, buồn nôn. Nón hoa cái còn được bọc trong túi vải kê dưới gối nằm. Mùi thơm tỏa ra phảng phất giúp dễ ngủ ở người khó ngủ, nhưng có thể gây dị ứng tiếp xúc với một số người.
3. Dùng xoa giảm đau nhức dây thần kinh, khớp xương: Nón hoa cái 100g, Lupulin 10g, Đinh hương 10g, Rượu 40o 1 lít
